با وجود اینکه بیشترین فلز روی زمین آهن است، شایعترین نوع کم‌خونی در سراسر جهان ناشی از کمبود آهن است، چرا؟

سیستم گوارش بدن انسان، در جذب آهن بسیار هوشمند عمل می‌کند مثلا می‌داند که آهن برای رشد میکروب‌ها مهم است و از اینرو در هنگام مواجهه با میکروب‌، بدن تب کرده و فورا کانال‌های ورودی آهن از گوارش تخریب می‌شود تا میکروب توان رشد را نداشته باشد.

هر گلبول قرمز بدن انسان دارای 250میلیون مولکول هموگلوبین است و هر مولکول هموگلوبین 4 مولکول آهن دارد و هر مولکول آهن به یک مولکول اکسیژن می‌چسبد واز اینرو هرگلبول قرمز شما که از ریه عبور می کند یک میلیارد مولکول اکسیژن را برای سوخت و ساز به بافت‌ها می‌برد. در هر میلیمتر مکعب خون انسان حدود 5 میلیون گلبول قرمز وجود دارد و به ازای هر کیلوگرم وزن بدن 75 سی سی خون در گردش است. توجه کنید که هر سی سی برابر هزار میلیمتر مکعب است.

گلبول قرمز با وجودی که در دریای اکسیژن بسر می‌برد خودش ذره‌ای از اکسیژن مصرف نمی‌کند وبرای بقای حیات از سوخت و ساز غیرهوازی بهره می‌برد که حاصل آن تولید انرژی اندک است ولی با همین اندک انرژی 120روز عمر می‌کند و در این طول عمر حدود 200کیلومتر راه پرپیچ و خم عروق را طی کرده و در بار امانت اکسیژن دست‌اندازی نکرده و همه را به بافت‌ها تحویل می‌دهد.

آهن موجود در بدن یک انسان بالغ و سالم به اندازه 3 تا 4 گرم و در حدود میخ ته کفش می‌باشد اما همین مقدار، کل متابولیزم یک شخص 70 کیلوگرمی را اداره می‌کند.

آهن نه تنها برای متابولیسم بلکه برای رشد سلول‌های اپی‌تلیال، رشد مو و پردازش امور مغزی بسیار مهم است. کاهش دقت و کاهش تمرکز از عوارض جدی کمبود آهن به ویژه در کودکان است که با جبران آهن برطرف می‌گردد. خستگی، درد ماهیچه، زخم گوشه‌های لب ، سوزش زبان و ریزش مو تمایل به موادی از قبیل خوردن یخ، خوردن گل معطر به ویژه مهر نماز و اشتها به موادی که زیر دندان صدا کند از علایم کمبود آهن است.

برای سنجش میزان ذخیره آهن در آزمایشگاه از آزمایش فریتین استفاده می‌شود درخانمها باید حداقل 50 و در آقایان 100 میکروگرم فریتین در لیتر وجود داشته باشد. چنانچه عدد آزمایشگاهی مقدار فریتین در عدد 10 ضرب شود برابر با میلی‌گرم آهن ذخیره‌ شده در بدن است. برای مثال اگر فریتین شما 30 باشد 300 میلی گرم آهن ذخیره دارید. گوشت، عدس، لوبیا، ماهی و جگر منابع سرشار آهن هستند.

 برخی عادات غذایی موجب عدم جذب آهن می شود. برای مثال نوشیدن چای بعد از خوردن غذا، مصرف نانی که خمیر آن زود تهیه شده باشد و خوردن شیر و سویا با غذاهای حاوی آهن‌ مانع از جذب آهن می‌شود.

کمبود آهن در خانم‌ها بیشتر ناشی از خونریزی‌های ماهانه است گرچه بایستی از دست دادن آهن از سیستم گوارش هم مد نظر باشد، کمبود آهن در آقایان ناشی از خونریزی‌های گوارشی است. نکته مهم اینکه درمان کمبود آهن در آقایان پایان راه نیست بلکه افراد باید از نظر زخم‌های گوارشی وبدخیمی‌ها مورد بررسی قرار گیرند. چنانچه پزشک برای شما آزمایش خون در مدفوع در خواست کند از 3 روز قبل از انجام آزمایش از خوردن ویتامین سی، کلم بروکلی، طالبی، شلغم، تربچه، هویج، موز و آلوسیاه خوداری کنید.

" دکتر حبیب اله گل افشان، عضو هیئت علمی دانشکده پیراپزشکی"